In de winter van 1975-1976 verbleef ik een paar weken in een pand met uitzicht op zee. Nee, ik sliep toen niet in een van de hotels aan de boulevard, maar in het Zeehospitium dat toen nog op Kijkduin te vinden was. Het Zeehospitium was een revalidatiekliniek met ook afdelingen orthopedie en reuma. En vanwege acute reuma (waar ik helemaal van ben genezen!) was ik daar opgenomen.
Zeebad-inrichting voor minvermogenden
De oervoorganger van het Zeehospitium was de “’s Gravenhaagsche Zeebad-Inrichting voor minvermogenden”. In de 19e eeuw was men er achter gekomen dat zeelucht en zeewater goed voor de gezondheid zijn. De Scheveningse dokter Jacobus van der Mandele vond dat ook zieke kinderen uit arme gezinnen van deze voordelen moesten kunnen profiteren. Hij kon zijn plan realiseren toen in 1875, na bemiddeling van het Haagse Rode Kruis, in de Duinen bij de Harstenhoekweg een barak werd geplaatst met ruimte voor 15 bedden. Al in 1877 waren er 49 aanvragen voor patiëntjes en die konden alleen worden ondergebracht door tenten bij te zetten.
Een koningin sterft
Op 4 juni 1877 overleed op Huis ten Bosch Koningin Sophie, de echtgenote van Koning Willem III. Ze had altijd een grote belangstelling voor liefdadigheid gehad, iets wat de Nederlanders erg in haar gewaardeerd hadden. Twee dagen na haar overlijden plaatste een groep burgers al een oproep in de krant om voor haar een standbeeld op te richten.
Een andere groep burgers vond de oprichting van een kinderziekenhuis beter bij de koningin passen. Ze wilden geld inzamelen voor de uitbreiding van het Haagse Diaconessenhuis. Maar een diaconessenhuis is protestants-christelijk en daarmee zou het monument niet voor alle gezindten zijn. Het moest dus een ‘algemeen’ kinderziekenhuis worden.
Een commissie
Naar goed Nederlands gebruik werd een commissie ingesteld om de realisatie van een nationaal geschenk voor een monument voor Koningin Sophie in goede banen te leiden.
In mei 1878 kreeg de commissie een brief van het bestuur van de “’s Gravenhaagsche Zeebad-Inrichting voor minvermogenden” (zie boven). In deze brief stond een voorstel om samen te werken en te komen tot een kinderziekenhuis voor de zomermaanden. Dit leek een goed plan en dus ging men op zoek naar een goede locatie.
Locatie
Allerlei plekken werden overwogen. En vielen af: te dichtbij de schietbaan in de duinen (niet handig met kleine kinderen), te dichtbij het gemeentelijk badhuis waar de sjieke badgasten kwamen (‘als die t.b.c.-kinderen de zee in gaan, gaan wij er niet meer in’).
Uiteindelijk viel de keuze op een stuk grond tussen dorp en badhuis. Dat was schuin tegenover de villa van prins Frederik, de oom van Koning Willem III en een groot bewonderaar van Koningin Sophie. Op het doodsportret van Koningin Sophie zie je zijn borstbeeld rechts op de schoorsteen staan. Deze prins vond het niet erg om zieke kinderen als buren te hebben en schonk zelfs ƒ 20.000 voor grondaankoop. Prins Alexander, de jongste zoon van Sophie, deed daar nog eens ƒ 5.000 bij.
Op 17 juni 1880 waren beide prinsen aanwezig toen aan de Gevers Deynootweg 21 op Scheveningen het Eerste Zeehospitium van de Sophia Stichting met 100 bedden werd geopend.
Het Tweede Zeehospitium
Het gebouw aan de Gevers Deynootweg raakte steeds meer ingebouwd, zodat het idee van een verblijf aan zee verloren ging. Daarom werd besloten om aan de Hoek van Hollandlaan in Kijkduin een nieuw hospitium te bouwen. In april 1939 startte de bouw en op 29 november 1940 was de officiële opening.
Inmiddels was de Tweede Wereldoorlog uitgebroken en was ons land sinds 10 mei 1940 bezet. Dit had ingrijpende gevolgen voor het Zeehospitium. Op 15 mei 1942 kreeg de sanatoriumdirectie van de Duitse Ortskommandant het bevel in twee dagen tijd de patiënten te evacueren en het pand te ontruimen. In januari 1943 werd het splinternieuwe gebouw tot de fundamenten gesloopt om plaats te maken voor de bunkers van de Atlantikwall.
Gedurende een aantal jaren moesten de patiënten van het Zeehospitium (sinds de jaren dertig zowel kinderen als volwassenen) naar tijdelijke gebouwen. Na de bevrijding kwamen ze weer terug op Scheveningen, waar in de Doorniksestraat drie Zweedse barakken werden neergezet.
Het Derde Zeehospitium
Ondertussen was met de Rijksoverheid langdurig overleg gepleegd om in Kijkduin opnieuw een sanatorium te laten verrijzen. Na acht jaren van besprekingen en onderhandelingen kon in 1954 met de bouw van het Derde Zeehospitium worden begonnen, op de oude fundamenten van het Tweede sanatorium. Koningin Juliana verrichte op 8 mei 1957 de officiële opening in Kijkduin. Daar zijn filmbeelden van bewaard gebleven.
In 1995 eindigde ook het Derde Zeehospitium met een definitieve sloop, als gevolg van de afkaveling van de duinen, waardoor het inmiddels al leegstaande bouwwerk op het strand dreigde te storten.
Vandaag de dag
Het werk van de Sophia Stichting is nu ondergebracht in de organisatie met de naam Basalt. Dit is sinds 2019 het grootste expertisecentrum voor medisch specialistische revalidatiezorg in Nederland.
Tijdens mijn fietstour ‘Van stad naar zee’ laat ik je het gebouw van de Sophia Stichting aan de Gevers Deynootweg (nu een appartementencomplex) zien.
12 reacties op “Het Zeehospitium”
weer een prachtig verhaal Jaqueline , kende het niet ,
dank hiervoor, zend je mooie verhalen door aan familie en vrienden.
Ik heb met plezier je stuk over het zeehospitium en zijn voorgeschiedenis gelezen en met veel interesse het filmpje bekeken.
Wat leuk dat jij zo’n minder in het oog springend stukje ‘Haagse-historie’ ook een plek hebt gegeven.
Dank je wel erg interessant.
Hallo Jacqueline, dank voor je leuke en herkenbaar verhaal.
Ik heb in beide locaties gewerkt, doorniksestraat en zeehospitium Kijkduin. Herkenbare foto,s ook.
Mies
Ik kan mij het derde zeehospitium nog wel herinneren.
Interessant artikel !
Mooi en interessant stukje. Mijn tante heeft daar vaak gelegen. Als kind kan ik me herinneren dat mijn vader (het was zijn zus) daar op bezoek ging. Dank voor je verhaal
Leuk Jacueline, voor Hagenezen een begrip!
Leuk stuk. Brengt bij mij veel herinneringen naar boven. Heb van 1965 tot 1970 in t laatste Zeehos doorgebracht, ivm een chronische ziekte van Guillain Barre
Heb hier gerevalideerd in de jaren 1967/1968, nadat ik geopereerd was in de Ursula kliniek aan een hersentumor. Heb veel herinneringen aan die tijd, denk er ook vaak aan terug. Zo was er ook een muziekprogramma op tv uitgezonden dat daar werd opgenomen( o.a. met the Rowdys )
Jacqueline, een heel leuk verhaal. In het Zeehos heeft in de 60er jaren mijn oma totaal enkele jaren gelegen met TBC. Daar vaak op bezoek geweest. Later daar zelf 10jaar gewerkt. Elke lunchpauze het strand op. Bijzondere tijd.
Vraagje. Weet jij iets over een Kinderziekenhuis (rond 1880 ??) wat naast het Badhotel stond, nu Deltaplein? Een foto gezien in het LoosduinsMuseum daarvan.
Wat mooi om terug te zien! Ik ben van eind juni 1971 tot eind juni 1973 patiënt geweest op de kinderafdeling, een vleugel ‘achter de rug van de fotograaf’. Mijn man heeft dit artikel gevonden; er bestaat niet één steen meer van. Misschien nog het trapje in de duinen…
Ik ben daar op de kinderafdeling geweest van 1971 tot 1973. Die vleugel was achter de fotograaf.