Iedere vier jaar mogen we bepalen welke partijen en personen in de Haagse gemeenteraad komen. Er zijn in Den Haag in de loop van de tijd bijzondere gemeenteraadsverkiezingen geweest. Ik heb er een paar nader bekeken:
1919 Eerste vrouwen
Bij de gemeenteraadsverkiezingen in mei 1919 konden voor het eerst vrouwen kandidaat zijn voor de Haagse gemeenteraad. Twee jaar daarvoor was de grondwet aangepast om dat mogelijk te maken. Gek genoeg konden vrouwen zelf nog niet stemmen. Ze hadden bij deze verkiezingen alleen het zogeheten ‘passief’ kiesrecht. Het recht om te stemmen, het ‘actieve’ kiesrecht, kregen vrouwen pas nadat een speciale wet was aangenomen. Die was geldig vanaf 28 september 1919 en kwam daardoor net te laat voor de vrouwelijke kiezers.
In Den Haag hadden zich acht vrouwen kandidaat gesteld. Twee werden gekozen: Geerdina Wilhelmina Bleumink-Louman (geb. 1877), die tiende stond op de lijst van de Sociaal Democratische Arbeiders Partij (SDAP) en Johanna Wolda – Van der Puil, derde op de lijst van de Communistische Partij Holland (CPH).
Op 2 september 1919 was de eerstvolgende raadsvergadering met als agendapunt 1: ‘Beëdiging en installatie van de benoemde raadsleden’. De voorzitter van de raad, burgemeester Patijn, juichte in zijn toespraak de komst van de vrouwelijke raadsleden van harte toe. Hij zei ook dat hij hoopte dat de aanwezigheid van vrouwen een aansporing zou zijn om de goede toon te bewaren.
Overigens staat in het verslag van de vergadering in de krant ook dat mevrouw Wolda bericht heeft gezonden dat zij heden verhinderd is de zitting bij te wonen. Ze heeft twee weken later, in de raadsvergadering van 16 september, alsnog haar beloften afgelegd. In raadsverslagen in de kranten is te lezen dat ze daarna regelmatig zeer aanwezig was, waarbij ze onder andere met een krachtig optreden opkwam voor daklozen en goede huisvesting voor Hagenaars met een laag inkomen.
Evenredige vertegenwoordiging
Een andere verandering die in 1919 werd doorgevoerd, was de toepassing van de evenredige vertegenwoordiging. Tot die tijd gold in de landelijke en ook in de gemeenteraadsverkiezingen een districtenstelsel, waarbij de partij die in een district won, de bijbehorend zetel kreeg. Bij evenredige vertegenwoordiging worden alle stemmen in de hele gemeente bij elkaar geteld, waardoor ook kleinere partijen kans op een zetel krijgen.
Dat was in 1919 in het voordeel van bijvoorbeeld de CPH van raadslid Wolda, die overigens in 1923 haar zetel al weer verloor. En in 1923 kwam de Amusementspartij met twee zetels in de raad, waarvan een bezet werd door de toen bekende bioscoopexploitant W. Mullens. Deze partij trad vooral op als behartiger van de belangen van het amusementsbedrijf.
1923 Loosduinen geannexeerd
Vier jaar later in 1923 waren de gemeenteraadsverkiezingen in Den Haag waarbij de voormalige inwoners van Loosduinen voor het eerst moesten stemmen voor de Haagse gemeenteraad. Hoe kwam dat:
In 1811 maakte Nederland deel uit van het Franse Keizerrijk. In dat jaar besloot Keizer Napoleon Bonaparte per decreet dat Loosduinen een zelfstandige gemeente zou worden, die ook het dorp Eikenduinen, Poeldijk en Kwintsheul omvatte. Die laatste twee gingen al vijf jaar later in 1816 over naar de gemeente Monster. Rond 1900 rukte de bebouwing van Den Haag steeds verder op en in 1902 werd al een gedeelte van Loosduinen door Den Haag geannexeerd. In 1923 kwam de hele gemeente bij Den Haag.
De dag na de verkiezingen stond de uitslag in de kranten de uitslag en de verdeling van de 45 zetels. 24 Zetels werden bezet door linkse partijen, 21 door rechtse.
1946 Eerste gemeenteraadsverkiezingen na de Tweede Wereldoorlog
Op 1 september 1941 had de Duitse bezetter de gemeenteraden hun bevoegdheden ontnomen. De gemeenteraadsleden werden dus naar huis gestuurd.
De lokale democratie werd pas weer hersteld op 26 juli 1946 toen de eerste naoorlogse gemeenteraadsverkiezingen plaatsvonden. De opkomst was bijna 85% en daarmee veel hoger dan de 40 tot 50% die we vandaag de dag gewend zijn.
De uitslag laat zien dat de PvdA de grootste partij was en dat de CPN, de communistische partij, het met 15% op de derde plaats erg goed deed. In de Tweede Wereldoorlog waren veel communisten actief geweest in het verzet en dat maakte dat ze veel sympathie onder de Nederlandse bevolking hadden.
Wat opvalt is dat er in 1946 zes partijen in de raad zaten, veel minder dan de vijftien van nu. En dat alleen de PvdA als partij nog bestaat. De KVP, ARP en CHU zijn in 1980 gefuseerd tot het CDA. De PvdV ging in 1948 op in de VVD en de CPN is in 1991 opgegaan in Groen Links.
Omdat niet iedereen het nog weet en omdat voor een aantal lezers deze namen nieuw zijn, nog even alle partijen op een rij:
PvdA = Partij van de Arbeid
KVP = Katholieke Volkspartij
ARP = Antirevolutionaire Partij
CHU = Christelijk Historische Unie
PvdV = Partij van de Vrijheid
VVD = Volkspartij voor Vrijheid en Democratie
CPN = Communistische Partij van Nederland
Niet-Nederlanders
In 1986 voerde Nederland in dat bij de gemeenteraadsverkiezingen ook niet-Nederlanders kunnen stemmen. Dit geldt voor mensen die in de gemeente wonen en uit een land van de Europese Unie komen. En voor niet-Nederlanders van buiten de EU die minimaal 5 jaar legaal in Nederland wonen.
Een deel van deze regel is nu ook in de hele Europese Unie doorgevoerd: EU-burgers hebben volgens het Verdrag van Maastricht sinds 1 juli 1996 in de gehele EU actief en passief stemrecht voor gemeentelijke verkiezingen.
Meer onderwerpen uit de geschiedenis van de Haagse en Nederlandse politiek komen aan de orde tijdens mijn stadswandelingen en fietstours.
2 reacties op “Gemeenteraadsverkiezingen in Den Haag”
interessant
Helder en duidelijk. Mooi artikel