Op het Binnenhof in Den Haag kan het soms druk zijn. Met toeristen, actievoerders of journalisten die proberen politici te spreken te krijgen. Maar het gaat er over het algemeen gemoedelijk aan toe, hooguit wat verbaal geweld. Toch heeft op ons eigen Binnenhof bloed gevloeid: bijna 400 jaar geleden, op 13 mei 1619 werd daar Johan van Oldenbarnevelt onthoofd.
Johan van Oldenbarnevelt
Johan van Oldenbarnevelt werd geboren in Amersfoort in een familie die tot de gegoede burgerij hoorde. Maar in zijn tijd telde je pas mee als je tot de adel behoorde. Johan nam diverse maatregelen om dat voor elkaar te krijgen. Bij zijn inschrijving aan de universiteit zei hij gewoon dat hij van adel was. Hij trouwde met Maria van Utrecht, een erfgename van 5 heerlijkheden en kocht een kasteel. Uiteindelijk mocht hij toetreden tot de ridderschap en mocht hij zich ridder noemen.
In 1564 ging hij bij een advocaat in Den Haag werken en in 1566 begon hij zijn studie aan de universiteit van Leuven. Twee jaar later studeerde hij verder in Heidelberg.
Opstand
Inmiddels was de Opstand uitgebroken, het verzet van de Nederlanden tegen het bewind van Filips II, naast Heer der Nederlanden ook Koning van Spanje. De bezwaren tegen Philips: hij voerde een centralistisch, autocratisch regime en hij zag protestanten als ketters die hij zwaar vervolgde.
Johan maakte een zichtbare keuze voor de Opstand, door in 1572 naar Delft te verhuizen. Daar woonde Willem van Oranje, een van de leiders van de Opstand. In 1576 volgde de benoeming van Johan tot stadsadvocaat van Rotterdam. Een stadsadvocaat was niet alleen adviseur in juridische zaken, hij trad ook op als woordvoerder en onderhandelaar namens de stad in de vergaderingen van de Staten van Holland. Duidelijk een functie waarin je kon opvallen.
Een stap hoger
In 1584 werd Willem van Oranje in Delft vermoord. Zijn zoon Maurits was pas 16, maar Van Oldenbarnevelt pleitte er toch voor om Maurits tot stadhouder te benoemen. Dat gebeurde ook twee jaar later. In dat zelfde jaar werd Van Oldenbarnevelt tot landsadvocaat benoemd, een zelfde functie als hij in Rotterdam had, maar nu bij de Staten van Holland.
Hij verhuisde naar Den Haag waar hij in 1610 een huis aan de Kneuterdijk liet bouwen. Omdat Maurits vooral in militaire zaken geïnteresseerd was, kon Van Oldenbarnevelt zich op de politiek en bevordering van de handel storten. Hij speelde een grote rol in de vorming van de VOC.
Gouden koppel
Maurits en Van Oldenbarnevelt vulden elkaar aan en waren een tijd lang een gouden koppel. De een uitstekend militair bevelhebber, de ander een handig politiek strateeg. Maurits een bedachtzame man die iedere stap zorgvuldig uitvoerde, Van Oldenbarnevelt die er van uit ging dat je zonder risico’s nemen niets bereikt. Hun samenwerking leverde resultaat op: grote overwinningen op de Spanjaarden.
Scheuren
Niet iedereen heeft veel van de geschiedenisles onthouden, maar de meeste Nederlanders kennen één jaartal ‘1600, Slag bij Nieuwpoort’. Hoe glorierijk die slag ook was, hij was wel het begin van het einde van de goede relatie tussen de twee mannen. De Nederlandse handel had last van de zogeheten Duinkerker kapers en Van Oldenbarnevelt wilde dat het leger daarheen zou gaan om dit kapersnest uit te roken. Maurits zag daar niets in, het was te ver en de actie leverde niets op dat zou helpen de Spanjaarden te verslaan. Maar hij ging toch. Op de terugweg stond een Spaans leger hem op te wachten en op het strand van Nieuwpoort leverden ze slag. Maurits en zijn troepen wonnen maar net. Hij was woedend.
Twaalfjarig bestand
De verschillen van inzicht kwamen ook naar boven bij een ander onderwerp. Van Oldenbarnevelt vond dat het nodig was om een pauze in te lassen in de strijd tegen de Spaanse koning. Zo konden de gewesten en de handel zich herstellen. Maurits vond dat ze juist door moesten pakken en zag in een bestand het risico dat de Spanjaarden zich konden versterken. Toch werd het Twaalfjarig bestand gesloten: van 1609 tot 1621.
Wat we wel vaker zien: toen de gemeenschappelijke vijand wegviel, kwamen de interne tegenstellingen nog scherper boven tafel. Inmiddels was er ook een religieus conflict ontstaan tussen de remonstranten en contraremonstranten. Van Oldenbarnevelt was remonstrant en Maurits koos openlijk de kant van de contraremonstranten die de Kloosterkerk hadden ‘gekraakt’. Op een zondagochtend liep hij van het Binnenhof naar de Kloosterkerk, langs het huis van Van Oldenbarnevelt aan de Kneuterdijk!
Het einde van de strijd
Maurits kreeg steeds meer aanhang en liet op 29 augustus 1618 Van Oldenbarnevelt arresteren op beschuldiging van hoogverraad. Op 12 mei 1619 werd Van Oldenbarnevelt ter dood veroordeeld en de volgende dag op het Binnenhof onthoofd.
Hij was een 71-jarige, tamelijk bejaarde man die een stok nodig had om de trap naar het schavot te beklimmen. Zoals op het gravure te zien is: Maurits woonde in de toren op de hoek van het Binnenhof. Hij was die dag thuis, maar het gerucht dat hij vanuit zijn raam naar de executie heeft gekeken, is waarschijnlijk niet waar.
Eerherstel
Er waren altijd al mensen die vonden dat Van Oldenbarnevelt onrecht was aangedaan. Maar vooral enthousiaste Oranje aanhangers hadden tot in de 19e eeuw veel kritiek op hem. Aan het eind van de 19e eeuw werden de eerste straten naar hem genoemd. Soms vlak bij de Prins Mauritslaan, zoals in het Haagse Statenkwartier.
Op 14 oktober 1954 onthulde Koningin Juliana het standbeeld op de Lange Vijverberg. Omdat Maurits geen kinderen had, was Juliana geen afstammeling van hem, maar wel een ver achternichtje. Het is dus uiteindelijk goed gekomen tussen de families Van Oldenbarnevelt en Oranje-Nassau.
Meer horen over belangrijke gebeurtenissen in Den Haag? Doe met vrienden of familie de stadswandeling Haagse Hoogtepunten.
Wil je meer weten:
Boek: Ben Knapen ‘De man en zijn staat’. Uitgeverij Bert Bakker.
* Collectie Rijksmuseum
