In mijn jeugd had je nog geen Ikea in Nederland. Het waren geen Zweedse, maar Nederlandse ontwerpers die bepaalden hoe het interieur van Nederlandse huishoudens er uit zag.
Veel van deze ontwerpen zijn ontstaan door maatschappelijke ontwikkelingen.
Het dienstbodentekort
Heel lang had iedereen die zich dat kon veroorloven huispersoneel. Wie in een groot huis of kasteel woonde, zoals Downton Abbey, had een heel leger aan bedienden. Maar er waren natuurlijk ook eenvoudigere huishoudens waar het gezin één inwonende dienstbode kon betalen.
Werken als huispersoneel was niet altijd even plezierig. Je had weliswaar kost en inwoning, maar de betaling was slecht. En op 1 vrije middag per week na, moest je eigenlijk altijd beschikbaar zijn.
Aan het einde van de 19e eeuw kwamen er voor jonge meisjes meer mogelijkheden om hun geld te verdienen. Ze konden gaan werken in fabrieken en winkels. Daar hadden ze vaste arbeidstijden en ze kregen een beter salaris. Hierdoor waren er te weinig dienstboden.
Efficiënter werken
Huishoudelijk werk was in het begin van de twintigste eeuw erg arbeidsintensief. Er waren natuurlijk nog nauwelijks (elektrische) hulpmiddelen en er werd heel wat geboend, kleden geklopt, pannen gepoetst en met kolen gesjouwd. Daarom stimuleerde het gebrek aan dienstbodes het onderzoek naar efficiënter werken in het huishouden.
In 1912 was de Nederlandse Vereniging van Huisvrouwen (NVVH) opgericht en die had verschillende bouwcommissies. Die keken in de jaren twintig en dertig naar portalen, woonkamers, badkamers, wc’s, trappenhuizen, vuilafvoer, fietsenberging, kachels en warmwatervoorzieningen.
Keuken
De Haagse afdeling van de NVVH richtte haar aandacht op de keuken: ‘De keuken is een belangrijk onderdeel van het woonhuis, zij is het “practicum” der huisvrouw. De dagelijksche zorg voor de maaltijden, d.w.z. het toebereiden, opdienen en weer wegruimen, eischt veel tijd en aandacht, die er niet ongestraft aan onthouden kunnen worden. Want slecht verzorgde, ongezellige maaltijden verbreken den gezinsverband.’
In Duitsland werd veel geëxperimenteerd met keukens die uit losse onderdelen bestonden en met een plattegrond waarin de huisvrouw niet zoveel zou hoeven te lopen. De NVVH commissie liet van dit ontwerp een versie maken die geschikt was voor de Nederlandse middenstandswoning.
De Bruynzeel Keuken
Alle experimenten en ideeën voor een efficiënte keuken kwamen uiteindelijk samen in de Bruynzeelkeuken uit 1938, ontworpen door Piet Zwart.
Ook die keuken bestond uit een bouwdoos van standaardelementen waarmee een keuken kon worden samengesteld, passend bij de woning en de oppervlakte van de keuken.
De Bruynzeelkeuken had allerlei handigheden. Zo was er uitschuifbare werkplank, waar je ook een vleesmolen aan vast kon maken. Blijkbaar was ‘woensdag gehaktdag’ bij de slager nog niet ingevoerd en maalde de huisvrouw haar eigen gehakt.
De keuken had ook een stofferkast met daarin een plankje voor een strijkijzer. Aan de binnenkant van de deur was ruimte voor een Bruynzeelstrijkplank. Onder de gootsteen was een ruimte met een plank van roetjes. Daar kon je het afwasteiltje op wegbergen. Wie zich ergerde aan het rommelige aanzicht van zo’n open vak maakte er een gordijntje voor. En Piet Zwart bedacht nog meer nuttige details: een pannenrek, lades, lepelhouders, bezemhangers, broodlades, etc.
De varengroene kleur van de keuken is echter door de toenmalige eigenaar, Cees Bruynzeel, zelf gekozen. Toen Piet hem namelijk vroeg welke kleur de keuken moest krijgen, dacht Cees direct aan de zomerse jurk die hij voor zijn vrouw kocht toen ze elkaar net kenden in 1918. En die kleur werd het.
Na de oorlog moesten er in de wederopbouwperiode heel snel veel sociale woningen gebouwd worden. Door standaardisatie en massafabricage was het mogelijk een vereenvoudigde versie van de Bruynzeel keuken in heel veel huizen te installeren.
Tomado
Hoe kun je nog meer tijd winnen in het huishouden? Als je na het afwassen het servies en bestek niet hoeft af te drogen! Dat bedacht de Nederlandse Vereniging van Huisvrouwen in 1933. Als je de afwas met heet water doet en in een rek ruimte geeft om te drogen, kan de theedoek aan het haakje blijven hangen. De Vereniging gaf de specificaties voor zo’n afwasrek aan de Dordtse draadmetaalfabriek Tomado – Togt Massa-Artikelen Dordrecht met de opdracht het te maken. Er moesten twaalf borden of schoteltjes en theekopjes inpassen en bestek en was gemaakt van zwaar vertind metaaldraad.
De gebroeders Van der Togt waren in 1923 met hun bedrijfje gestart op de zolder van hun ouderlijk huis. De eerste tien jaar was het voor de broers zwoegen om te overleven. Moeder Van der Togt heeft wel gezegd dat Tomado eigenlijk ‘TOb MAar DOor’ betekende. Mede dankzij de opdracht voor het afwasrek, konden de broers in 1934 hun productie van de zolder van het ouderlijk huis verplaatsen naar een fabriekspand in Zwijndrecht.
Tornado zou op het gebied van huishoudelijke artikelen uitgroeien tot een van de meest innovatieve fabrieken in Nederland. In 1957 introduceerde het bedrijf de Franse elektrische koffiemolen van Moulinex op de Nederlandse markt.
Mijn kinder- en jeugdboeken stonden in mijn slaapkamer in mijn ouderlijk huis op een Tomadoboekenrek.
En mijn oma had een Tomadoproduct dat op een praktische manier verspilling tegen ging: de flessenuitdruiper. Die was uiteraard handig in de tijd dat yoghurt en vla in flessen werden geleverd (van pakken had nog niemand gehoord). Je kon natuurlijk het laatste restje uit de fles halen met een flessenlikker (ook van Tomado), maar dat gaf vaak een knoeiboel. Mijn oma zette haar flessenuitdruiper op het aanrecht en de vlavles ondersteboven in het handige rekje met een schaaltje er onder. De zwaartekracht deed het werk!
Er staat op internet zo’n flessenuitdruiper te koop, echt ‘vintage’ voor €85,=. Weer zo’n voorwerp waarvan ik denk: ‘Hadden we het maar bewaard!’
Ik herinner je aan meer Nederlands ontwerp tijdens mijn stadswandelingen of fietstours
Vind je dit een leuk artikel, deel het via:
