Mijn geboortehuis staat aan een gracht, al is het een gracht in een andere stad. Ook in Den Haag hebben we grachten, maar we staan niet bepaald bekend als waterstad.
Dat is wel anders geweest en om daar gevoel voor te krijgen, moet je kijken naar straatnamen. Bijvoorbeeld naar de Prinsegracht. Die wordt op een zeker punt dieper, maar dat is om de tram de tramtunnel in te laten rijden. Het water is daar al in 1900 verdwenen. Ook aan de Herengracht kunnen de mooie panden die daar nog staan, zich niet meer spiegelen in het water. Ik kan nog een tijd doorgaan met het opsommen van grachten, kades en havens die in de loop van de tijd zijn gedempt. Interessanter is de vraag: waarom is dat gebeurd?
Bevolkingsgroei en vervuiling
We gaan terug naar de tweede helft van de 19e eeuw. De bevolking van Den Haag groeide van 70.000 naar 200.000 Hagenaars. De voorzieningen liepen echter achter bij wat deze omvangrijke bevolking nodig had. De grachten hadden een vreemde dubbelfunctie: (drink)watervoorziening én open riool.
Wij maken ons tegenwoordig zorgen over benzinedampen en fijnstof. De Hagenaars in de 19e eeuw hadden 24 uur per dag te maken met de stank van afval en uitwerpselen in de Haagse grachten. Een omgeving waar de cholerabacterie uitstekend kon gedijen. Een belangrijke reden om de grachten te dempen, was dan ook hygiëne.
Maatregelen
Het bleef gelukkig niet bij deze maatregel. In 1874 legde men de duinwaterleiding aan en in 1893 werd gestart met de bouw van een rioolstelsel dat in 1920 compleet was. Vanaf die tijd was ‘Krijg de klere’ in Den Haag gelukkig een meer theoretische dan realistische verwensing. Want als iemand dat roept, dan zegt hij of zij ‘Krijg de kolere’ oftewel ‘Krijg de cholera’. Weet u ook meteen waar klerewijf en klerezooi vandaan komen.
Regelmatig zijn er plannen om de Haagse grachten weer in ere te herstellen. De meeste sneuvelen op het bekende obstakel: geld. Een mooi voorbeeld waar het wel gelukt is, is de Noordwal-Veenkade. Met een moderne, ondergrondse, volautomatische parkeergarage.
Over de Haagse grachten en hun historie en over de herkomst van Nederlandse uitdrukkingen vertel ik u tijdens mijn stadswandelingen en fietstours.
6 reacties op “Haagse grachten: gedempt of niet gedempt”
Leuk geschreven, Jacqueline. Je krijgt zin om met je mee te wandelen. Misschien een ontdek-je -plekje wandeling als alternatieve open koffie Bloemenbuurt?
nooit geweten dat “klere” met cholera te maken had.
Ik ga zeker een keer met je mee Jacqueline. Maar ik ben een mooi weer mens, dus wacht even op het zonnetje.
Groetjes,
Freek Vermolen
Kookstudio Let’s ook Together
Leuke weetjes op je blog! Houd vol, wordt gewaardeerd.
Leuk artikel Jacqueline, ik hou een wandeling in gedachten voor als het van toepassing is. Groet Jacky
Dag Jacqueline,
Weer een wetenswaardig verhaal. In die tijd zou Maxima niet door de grachten zijn gezwommen, vermoed ik.
Hartelijke groeten,
Henk