Door Corry van Straten
Toen de oorlog in 1940 uitbrak, stonden in Loosduinen twee psychiatrische ziekenhuizen, de stichtingen Rosenburg en Bloemendaal. Daar is toen veel gebeurd. Dat beschrijf ik in mijn boek Een wereld die er niet meer is (2015). Beide stichtingen zijn na 1998 opgegaan in Parnassia Groep.
Rosenburg en Bloemendaal
In 1940 was de zorg in beide instellingen goed. De stichting Bloemendaal liet zich inspireren door het christelijk gereformeerd gedachtegoed. De stichting Rosenburg was de voortzetting van het oude stadsdolhuys aan het Slijkeinde.
Vanaf zomer 1942 veranderde alles. De nazi’s verordonneerden twee grote acties. De eerste actie betrof het verwijderen van alle joodse patiënten, personeel en onderduikers. De tweede actie betrof het evacueren van alle andere patiënten. Bloemendaal moest leeg omdat het in het spergebied van de Atlanticwall lag. Rosenburg moest leeg om opvang te kunnen bieden aan andere verpleeg- en ziekenhuizen, maar ook, omdat psychiatrische patiënten in een crisissituatie niet makkelijk verplaatsbaar waren, volgens de nazi’s……
De concrete voorbereidingen startten najaar van 1942, met onrust en onzekerheid. Directies, artsen, verpleegkundigen en ander personeel zetten zich in voor alle patiënten om hen zo goed mogelijk te begeleiden, wel voortdurend onder toeziend oog van de Duitsers.
Deportaties
De eerste razzia vond plaats op oudejaarsavond 1942. Daarna volgden nog enkelen. Bij geen enkele deportatie mocht verplegend personeel mee, hoewel die wel lunchpakketten klaarmaakten en meegaven. Ze moesten met lede ogen toezien hoe hun Joodse patiënten, bewoners en onderduikers werden weggevoerd. De terreinen waren bij iedere deportatie afgezet en door de Haagse politie omsingeld. De eerste deportatie verliep nog rustig en geordend. Daarna waren ze chaotischer en wreder. Zieke mensen, soms alleen in nachtkleding, werden in treinwagons gesleurd om via Westerbork naar Auschwitz en Sobibor te gaan, waar ze werden vermoord. Onbeschrijflijk leed. Een zwarte bladzijde uit de geschiedenis van Rosenburg en Bloemendaal. Totaal zijn er 251 joodse patiënten en onderduikers gedeporteerd.
Evacuaties
De evacuaties verliepen rustig, goed georganiseerd. Ze werden professioneel begeleid door verpleegkundigen en ander personeel. Onderweg deelde het personeel in de trein drank en voedsel uit.
Rosenburgs bracht haar patiënten naar het Oude en Nieuwe Gasthuis (Zutphen), Groot Gaffel (Warnsveld), Coudewater (Rosmalen) en Ulvenhout. Bloemendaal bracht haar patiënten naar Wolfheze en Dennenoord (Zuidlaren).
Alle psychiatrische ziekenhuizen raakten overvol, met als gevolg minder mogelijkheden voor goede zorg. Het werd nog moeilijker toen daar het oorlogsgeweld kwam. In Zutphen, Wolfheze en Zuidlaren moesten patiënten en verzorgers vluchten. In Coudewater bivakkeerden zij vier weken in schuilkelders.
Bovendien braken ziekten uit: tuberculose, influenza, roodvonk, tyfus en enteritis. Ook verwondingen door granaatscherven. Er vielen doden. De angst was groot, met soms paniek. Verpleegkundigen gingen door totdat het werk af was, waarna ze doodmoe in slaap vielen.
In Loosduinen werden de verlaten gebouwen weer gevuld. Op Bloemendaal kwamen bewoners van Scheveningen en de Zuid-Hollandse en Zeeuwse eilanden, op Rosenburg patiënten van het Juliana kinderziekenhuis en de Sint Vincentiusvereniging.
In oktober 1944 was Bloemendaal volledig ontruimd, omdat vanaf daar V2’s werden afgeschoten. Aan het einde van de oorlog lag heel Bloemendaal in puin.
Na de oorlog duurde het een paar jaar voordat Bloemendaal weer was opgebouwd. Op Rosenburg keerden de eerste patiënten in juni 1945 terug.
Monument
Op het terrein van de voormalige stichting Rosenburg staat een monument aan de Nectarinestraat, ter nagedachtenis aan alle weggevoerden joden en aan allen van Rosenburg en Bloemendaal die hebben geleden. Digitaal branden daar voortdurend zeven kaarsen. Bij aanraking van het scherm zijn de namen van de gedeporteerde joden te zien met informatie over deze verschrikkelijke geschiedenis.
Het monument, ontworpen door Merijn Bolink, bestaat uit glad beton in de vorm van een lus, als teken dat we de tijd terug willen draaien om alle onrecht ongedaan te maken. Maar dat kan niet. We kunnen wel herinneren en gedenken. Op de zijkant staat: Vergeet nooit.
Rond het monument staan zes groene krukjes. Op ieder krukje staat een tekst ter overdenking en om met elkaar in gesprek te gaan.
Op de locatie van het voormalig psychiatrisch ziekenhuis Bloemendaal aan de Monsterseweg, hangt tegen een muur van de kerk een kleiner monument met eenzelfde scherm.
Documentaire
Wil je meer weten, kijk dan naar de mooie documentaire op Omroep West: Als bomen konden spreken.
8 reacties op “De stichtingen Rosenburg en Bloemendaal in de oorlog”
Is er enig verband tussen de stichting Bloemendaal in Loosduinen en het Krankzinnigengesticht ‘Meer en Berg’ (later Provinciaal Ziekenhuis ‘Santpoort’) in Bloemendaal? Hoe komt de stichting aan de naam van de plaats waar ook een psychiatrisch ziekenhuis bestond?
Al in 1580 is er een boerenwoning met akkers en weilanden in de dichte bossen op de duingrond tussen Den Haag en Monster met de naam Bloemendaar. De Vereeniging tot Christelijke Verzorging van Krankzinnigen in Nederland koopt in 1891 dit landgoed en vestigt daar de psychiatrische inrichting.Bron: C. van Straten (2015) Een wereld die er niet meer is.
Dag Jacqueline,
Dank voor je reactie over Bloemendaal in de regio Den Haag. Er is dus geen relatie met de voormalige instelling in de gemeente Bloemendaal, waarmee ik op 2 wijzen betrokken ben geweest.
Als opdrachtgever van bodemsanering van het terrein waar voor eigen gebruik van het instituut 2 gasfabrieken hebben gefunctioneerd èn doordat mijn overgrootmoeder daar tot haar dood was opgenomen.
Mijn overgrootvader is in een psychiatrische inrichting te Loosduinen overleden rond 1915
Hoe kan ik zijn medisch dossier inzien ivm mgl erfelijke aandoeningen?
Goedendag,
Is het mogelijk de namen van voormalige patiënten terug te vinden?
Ik ben op zoek naar Evert Moll (1878-1955), kunstschilder, die begin jaren twintig overspannen werd opgenomen in ‘een verpleeginrichting in de omgeving van Den Haag’. Ik ben benieuwd welke dat is. Hij leerde er een dokter Kloosterman kennen, huisarts te Almelo, met wie hij bevriend raakte. Ik werk aan een monografie over deze kunstenaar. Vandaar.
Kan iemand me hierin helpen? Veel dank als dat lukt!
Hallo.k ben op zoek naar informatie van thiesina peuper zij was regelmatig opgenomen in bloemendaal.is daar nog informatie over.wie kan mij verder helpen.vr groet wil
Bij een eerder verzoek heb ik navraag gedaan bij Parnassia en kreeg als antwoord:
U bent op zoek naar mogelijke gegevens van een mogelijke patiënt van Rosenburg of Bloemendaal. Er is een mogelijkheid om meer te weten te komen.
Daartoe kan een verzoek ingediend worden bij de Geneesheer-directeur van Parnassia: SecretariaatGDHaaglanden@pranassiagroep.nl
Het verzoek moet met redenen omkleed zijn en een vraag behelzen. Verder naam en geboortedatum (mogelijke ook geboorteplaats) van degene die u zoekt duidelijk vermelden. De vraagsteller, in dit geval bent U dat, moet een copie van een identificatiebewijs meesturen.
Wel is het goed om te weten dat er geen medische gegevens worden verstrekt.
Er waren aan het begin van de oorlog ook wapens verstopt door het verzet.